Kənan. M.M: “Belə laqeyid münasibət görəndə yaradıcı insan küsür”

Aqil M. Quliyev: “Bizim ideologiyamız yoxdur”

Şahin Zəkizadə: “Rusiyada olsaydıq, ən azı üç-dörd qısa və bir tammetrajlı film çəkərdik”

Rejissorlar, əsasən də gənc rejissorlar gileylidirlər. Səbəblər də göstərirlər. Ümumi səbəbsə budur: onların real potensialından istifadə olunmur. Onlar nəhayət ki, film çəkmək istəyirlər. 

Üç tanınmış rejissor arzularını Simsar.az saytı ilə bölüşür. Şahin Zəkizadə, Aqil. M.Quliyev və Kənan M.M-lə təkcə Azərbaycanın kino sənətindəki problemlərdən danışmırıq, həm də cəmiyyətimizin bu günkü mənzərəsini canlandırmağa çalışırıq.

İddialıdırlar. Hər üç gənc rejissorun fikirlərindən görünür ki, haqları da var.


Kənan. M.M: - Elə bir mühit formalaşıb ki, yalnız 40 yaşından sonra film çəkə bilərsən. Kinostudiya, Mədəniyyət Nazirliyi bununla barışıb. Heç bir əsas olmadan bizim də barışmağımızı istəyirlər. Hər millətdə Nəsimi, Füzuli, Bülbül, Şəhriyar olmur. Azərbaycan xalqı dünyanın ən istedadlı xalqıdır. Hollivud rejissorlarının da iki əli, iki gözü var, bizim də. Burada doğulmağımız günahımızdı? Burada doğulmağımız, əcnəbi rejissorlardan istedadsız olmağımız anlamına gəlmir. Onlarla bizim aldığımız qonorarlar arasında fantastik fərqlər var. Bizim işlədiyimiz texnikaya onlar yaxın dura bilməzlər. Müəllimlərimizdən dərs almışıq ki, yerimizdə sayaq?..

- Gənclər film çəkir axı. Mədəniyyət Nazirliyinin “Bu meydan, bu ekran” müsabiqəsinə də qatılırlar, festivallarda da iştirak edirlər...


Kənan. M.M: - “Bu meydan, bu ekran” tələbələr üçündür. 35 yaşımız var, biz axı tələbəlik dövrünü çoxdan keçmişik. Hərdən sual verirlər ki, niyə kino çəkmirsən? Bu sualın qarşısında rejissor olaraq o qədər acizəm ki... Əslində, bu cür suallar varsa, deməli tələbat var.

- Konkret hansı ssenarini Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinə təqdim etmisiz?

Kənan. M.M: - Dəfələrlə ssenari vermişəm.

- Bəlkə ssenari xoşlarına gəlməyib...

Kənan. M.M: - Deyirlər ki, bu gün gecdir, sabah gəl. Dəfələrlə deyiblər ki, gözlə yaxşı olacaq. Tək bizim istəməyimiz şərt deyil, onlar da istəməlidirlər. Hətta onlar bizdən daha çox istəməlidir, çünki biz onlara sərf edirik. 5 ildən sonra bəlkə də kino çəkmək istəməyəcəyik. Belə laqeyid münasibət görəndə yaradıcı insan küsür.

- Bəlkə sizin təklifləriniz bu işin başında duranlara sərf etmir?

Kənan. M.M: - Biz müstəqil dövlətik, qazancımız daha çox olmalıdır. Bəyəm biz təklif etməliyik, yoxsa bizə təklif etməlidirlər?


- Siz deyirsiz ki, pul ayırsınlar film çəkək. Biz də bilirik ki, çox az pul ayırırlar. Statistikaya görə Azərbaycanda ən çox pul ayrılan film “Hökmdarın taleyi” filmidir. Ona 3 milyon pul ayrılıb. Amma Hollivud filmlərinin titrlərinə 700 min dollar pul xərcləyirlər.
Doğrudanmı 3 milyon manata dünya səviyyəli, özü də iki hissəli, film çəkmək olar?


Aqil M. Quliyev: - Prinsipial fərq o işin kökündədir. Pulunun sentini sayan amerikalı o pulu titrə elə-belə xərcləmir. Bu, onun alicənablığından və yaxud messanat xasiyyətindən irəli gəlmir. Hollivudda və dünyada olduğu kimi, kino biznesdir. Kinoya maliyyə qoyulur o niyyətlə ki, qazanc əldə edilsin. Bizdə isə nə “prakat” formalaşıb, nə də kinoteatrlar şəbəkəsi var. Bu gün kino sistemimiz hələ də sovet dövründə qalıb.

- Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin rəsmi açıqlamasına görə, hər il ölkəmizdə 7-8 film istehsal olunur. Deməli, təkcə son 5 ildə 40-a yaxın film çəkilib. Onlardan hansınasa baxmısız?


Kənan M.M: - Çəkliən filmləri geniş tamaşaçı kütləsi görmür, hara gedir bu filmlər, bilinmir. Deyirlər, filan festivalda filan kinomuz bizi təmsil etdi, başa düşə bilmirəm tamaşaçı internetdə yatıb qalmalıdır ki, filmləri oradan izləsin?..

Aqil M. Quliyev: - Saysaq şəhərdə 7, 8 kinoteatr var. O günə qədər ki, kino bizdə biznesə çevrilməyəcək, heç bir müsbət nəticə də olmayacaq. Bizdə azad istehsalçı nəsə istehsal edib, televiziyaya sata bilmir, bu mexanizm də işləmir. Yaxşı tutalım ki, dost, tanış pul yığıb bizə verdilər, kino çəkdik.? Sonra həmin filmi nə edəcəyik? Hansı kinoteatra verəcəyik? Bax, bu sistem bizdə ümumiyyətlə işləmir.


- Əgər filmin yayımı və istehsalı üçün lazım olan sistem yoxdursa, onda niyə Mədəniyyət Nazirliyindən nəsə umuruq?


Kənan M.M: - Səmimi deyim ki, əlimdən başqa iş gəlmir. Bu yaşımdan sonra mən nə kamaz sürücüsü, nə zərgər işləyə bilərəm.

Şahin Zəkizadə: - Azərbaycan kinosunu dünya kinosu ilə müqayisə etmək çox gülməlidir. Oradakı “prakat”dan, onların filmlərə xərclədiyi vəsaitdən, texnikadan danışanda, bu, çox gülməli görsənir. Bizdə Kinostudiyanın ştatında hal-hazırda çox rejissorlar var ki, yaşları 45, 50-ni keçib, amma onlar da öz həyatı boyu film çəkməyiblər. Qabaq ev almaq üçün növbəyə dayanardılar, bu da lap ona oxşayır. 10 ildən sonra bizə film verəcəklər çəkək? Axı vaxt da keçir. Bu tendensiya aradan götürülməlidir. Rusiyada olsaydıq, ən azı üç-dörd qısa və bir tammetrajlı film çəkərdik. Amma bunlar yoxdur, çünki bu şərait bizim üçün yaradılmır. İnkişaf nə zaman olur? O zaman ki, rəqabət mühiti var. Hal-hazırda bizdə kinoda rəqabət yoxdur, çünki, bütün filmlər eyni səviyyədə, eyni formada, eyni üslubda çəkilir. Dünya dramaturgiyasına yeni üslublar gəlir, amma heç biri bizə gəlib çatmır, çünki istifadə etmirlər, təcrübə azdır. Elə rejissorlar tanıyıram ki, onun yanında qrafika haqqında danışanda gözləri kəlləsinə çıxır. İndi bütün dünya kinosu qrafika ilə bağlıdır. Amma biz hələ də daş dövründə qalmışıq.

- Bəlkə bu işin başında həmin sahəni bilən mütəxəsis yox, bir başqası dayanır...


Kənan M.M: - Bəlkə yox, elə bilavasitə belədir, bəlamız da elə budur. Ssenari verdim, bilirsiz mənə nə dedilər?.. Dedilər ki, əladır, amma dövlət buna pul verə bilməz. Səbəbi isə, ssenaridə bir az atışma, mafiya var. Dedilər ki, abu-havamıza uyğun deyil, insanlar korlanar.

Şahin Zəkizadə: - Elə bil ki, insanlar 24 saat televiziyanın önündə zövqlərini korlamaqla məşğul olmurlar.

- Elə filmlər var ki, onlara yetərincə pul ayrılır, amma ortada yoxdur. Sizcə bu pullar hara gedir, niyə ortalığa sanballı film çəkib çıxara bilmirlər?

Kənan M.M: - Bunu bilməyə nə var ki, iki vur iki dörd edir, hər şey də planlaşdırılmış şəkildə davam edir.

Aqil M.Quliyev: - Bizim ideologiyamız yoxdur. Bizim kinomatoqraflarda konkret ideoloji platforma çatmır. Birinci müəyyən etməliyik ki, müasir Azərbyacan kinomatoqrafı neynəməlidir, hansı yollarla buna nail olmaq olar... İlk olaraq bu, araşdırılmalıdır. Yalançı sovetvari Azərbaycan göstərəndə, onu da gənc nəsil qəbul etmir. Əsl Bakını, müsbət və mənfiləri ilə birgə göstərsək, o zaman yaşlı nəsil başlayır ki, ayıbdır, bizə yaraşmır. Konkret bir rəyə gəlməliyik, ya biz sovet vaxtında olduğu kimi, xof içində yaşamalıyıq, ya da doğrudan da biz azad, demokratik cəmiyyətin rejissoru kimi özümüzü aparmalıyıq. Biz ikili dünya arasında qalmışıq. Nə qədər ki, ideologiyasız bir məkanda yaşayırıq, nə məmur, nə rejissor, nə aktyor, nə də sadə adam bir-biri ilə dil tapa bilməyəcək.


- İndi elə bir vəziyyət yaranıb ki, senzura məsuliyyətsizliklə əvəz olunub, az qala senzuranı arzulayaq. Ya bizə həqiqətə qulluq etməliyik, ya da uydurma filmlər çəkmələiyik. Bəlkə birinci bunu dəqiqləşdirək?


Aqil M.Quliyev: - Bəli, birinci bunu müəyyən etməliyik. Dünyada filmləri ilə ilə tanınan Hollivudun ideologiyası var. Məsələn, Hollivud aldadır.


- Əslində İraqı, Əfqanıstanı əvvəlcə Hollivud aktyorları işğal etdi, sonra Amerika əsgərləri girdi.


Aqil M.Quliyev: - Amerika kinomatoqrafları, işğaldan 20 il əvvəl o torpaqları işğal etmişdilər.Onların kinosunun çox dəqiq ideoloji platforması var.

- Hollivud filmlərində çoxlu sayda kadr səhvləri olur, amma buna baxmayaraq, həmin filmlərə mükafatalar verirlər. Deməli, əsas olan ideoloji platformanın mükəmməl olmasıdır. Əgər ideoloji platforma yerindədirsə, qoy kadr səhvləri olsun. Bir araya gəlib, bu ideoloji platformanı müəyyənləşdirib, bizim də qələbə çalmağımız mümkündürmü?

Aqil M.Quliyev: – Onu deyə bilmirəm.

Şahin Zəkizadə: - Bir neçə kino məktəbi var, mən hətta qonşu Gürcüstana qibtə edirəm. Bu gün Gürcü kino məktəbi var və o adla tanınır. Halbuki Azərbaycan kinosu onlardan çox əvvəl inkişaf edib. Azərbaycan kinosu o səviyyəyə gəlib çıxmalıdır ki, onun ozünün xarakteri, üslubu olsun. Bəyənmədiyimiz İranın filmləri bu gün dünyada tanınır. Potensialı olan insanlara dəstək verilmir, əsas səbəb budur.

Aqil M.Quliyev: - Kinonu kino edən ikinci rejissor asisentleri, texniki işçilərdir. Amma bizdə kamera ilə, işıqla işləyə bilən bir-iki babat işçi var. Mantajor maksimum 3 nəfərdir. Bizdə bu sahədə inkişaf getmir, həmin adamların yerinə ikinci bir şəxs yoxdur. O vaxt Mədəniyyət və Turizm naziri Polad Bülbüloğlu olanda, bir layihə işləndi, orada mən də var idim. 4 novvelladan ibarət film olacaqdı, hər novellanı bir rejossr çəkirdi. Bu, dünyada tətbiq olunan mexanizmdi. Polad Bülbüloğlu ilə söhbətimizdə ağıllı bir fikir səsləndirdi, dedi ki, iki cür kino var: festival üçün, kommersiya üçün. Heç olmasa bunu müəyyən edək, festival üçün işləyək, yoxsa tamaşaçı üçün... Qalmışıq iki daşın arasında. İdeologiyasız hər şey ciddi problemlə üzləşir, ideologiyasız ailə də dağılır.


- Köhnə kinolarımızı dünya festivallarında Azərbaycan kinosu kimi təqdim etmək olar?

Aqil M.Quliyev: - O filmlər sovet adamlarının məhsuludur. Yalnız belə təqdim etmək olar: Sovet kinomatoqrafının məhsulu.


- Cəmiyyət olaraq, çox gec addımlayırıq, tamaşaçı necə müasirlik istəyirmi? Bəlkə elə 5-6 nəfər azlıq istəyir. Həmişə də çoxluq qalibdir axı. Bəlkə elə köhnəlikdə ilişib qalmaq istəyirik...


Aqil M.Quliyev: - Reytinqlər hər şeyə cavab verir. Müəyyən tamaşaçı kütləsi var ki, köhnə kinolara nostalji hissi ilə yanaşır və izləyirlər. “Arşın mal alan” filmi ilə paralel “Üçüncü transformer” filmini Bulvarda tamaşaçıya nümayiş etdirsək, nəticə bəlli olacaq.

Kənan M.M: - Bu gün insanlar gedib, bir iki saat dincəlməyə yer axtarırlar. Kinoya baxmaq ən yaxşı dincəlmək üsuludu. Təəssüf bizdə belə şərait yoxdur.

Şahin Zəkizadə: - Yadımdadır, uşaq vaxtı rayona gedəndə, orada hər axşam yay və qış klubunda insanlar üçün filmlər nümayiş olunurdu. Düzdür hind filmləri olurdu, amma həmin klublar fəaliyyət göstərirdi, insanlar da maraqla gəlirdilər. Bu gün həmin klublar yoxdur, efirdə nümayiş olunan seriallar da pis gündədir.

Kənan M.M: - Pis, yaxşı o seriallara da ehtiyac var. Amma problem ondadır ki, bu gün bizdə kino sahəsi çox geridə qalıb.

- O zaman yaxşı məhsulu yaxşılar təqdim etsin..

Aqil M.Quliyev: - Yaxşı iş baha başa gəlir.

- Tamaşaçıya nəyi təqdim edirsənsə, onu da qəbul edir. Bu gün çəkilən filmlər qeyri-səmimidir. Razısız?

Aqil M.Quliyev: - Razıyam, çünki o vaxtı kino- fabrik işləyirdi. Əgər dahi operatorun yanında dayanan təhsilsiz toydan çıxmış müğənnidirsə, onun fokusunu tutan təhsilsiz toydan çıxan uşaqdırsa, o dahi operator neyləyəcək ki? Bilirsiz, fikirlərimizin cəmi budur ki, Azərbaycanda kino istehsalı yoxdur.


P.S. “Bəyin oğurlanması” filmindəki uzaq Liviya səhrasında görünmək istəməyən personajdan fərqli olaraq, onlar istəyirlər ki, uzaq ölkələrdə də bizi göstərsinlər, bizi tanısınlar, durumumuzdan xəbərdar olsunlar və nəhayət ki, digər ölkələr kimi, bizim də kino brendimiz yaransın.

Aynurə Həsənova