“Küləyi dişləyən” əsəri ilə ölkəmizdə yaradıcılığından söz etdirən və Milli Kitab Mükafatında (MKM) ilk beşliyə düşməyi bacaran Mirmehdi Ağaoğlu “Gənc yazarlar” rubrikasının qonağıdır. 

- Nə vaxtdan yazırsız?
- 10 il olar. Səhv etmirəmsə, 2001-ci ildən yazıram.
- İxtisasınız nədir?
- İqtisadçıyam.
- Sizi ədəbiyyata gətirən nə olub?
- Dünyaya göz açandan valideynlərimin evdə həmişə kitab, hər hansı ədəbiyyat oxunduğunu görmüşəm. Fəhlə ailəsində doğulsam da, ailəmiz ədəbiyyatdan uzaq olmayıb. Uşaqlıqdan ədəbiyyata marağım olub, sonradan özüm də yazmağa ehtiyac duymuşam.
- İlk yazılarınız harada dərc olunub?
- “Sənət” qəzetində və “Alatoran” jurnalında.
- Yazarlığa gəlməkdə məqsədiniz nədir?
- Yəqin, nə isə bir məqsəd var. Amma bunu indiyə qədər heç bir yazıçı dəqiq deyə bilməz ki, məqsədim budur, bunun üçün yazıram. Təbii ki, burda tanınmaq məqsədi ola bilər. Əgər, sən onu yazıb sandığa atacaqsansa, oxunmayacaqsansa, yaxud da əsəri yazıb, nəşr etdirib, sonra da deyəcəksənsə ki, mən özüm üçün yazıram, bu, artıq yalandır, özün özünü ifşa etmiş olursan. Burada yəqin ki, şüuraltı olaraq özünü tanıtmaq, içindəkiləri kiminləsə bölüşmək ehtiyacı var ki, bu məqsədlə yazırsan. Bir də, elə insan var ki, içində yaradıcı proses gedir. Nə isə ərsəyə gəlir və onu biri rəssamlıqla, digəri isə başqa cür büruzə verir. Hər bir insanın daxilində o yaradıcı proses baş verir. Eləsi olur onu bişirir, hazırlayır, ortaya nə isə çıxarır, eləsi də olur ki, nəfəs almaqla çıxır gedir, yəni, ola bilsin duymur, hiss etmir.
- Belə çıxır ki, siz daha çox duyursuz?
- Yox, elə adamlar var ki, danışır, yaxşı danışıq qabiliyyəti var, amma onu yazıb ortalığa çıxara bilmir. Bu, hərədə bir cür özünü biruzə verir.
- Hansısa penklubun üzvüsüz?
- Xeyr, sadəcə olaraq Azad Yazarlar Ocağının üzvüyəm.
- Yazılarınızda açıq-saçıqlığa, vulqar ifadələrin işlənməsinə meyillilik var. Bu nədən irəli gəlir?
- Məsələn, sonuncu əsərdə söhbət əsgərlikdən gedir. Orada bir əsgər generalın qızına aşiq olur, sonra buna görə ona cəza verirlər və cərimə batalyonuna düşür. Orada öz yaşadıqlarını yazır. Əsgərlikdə işlənən jarqon ifadələr yəqin ki, çoxuna məlumdur. Ona görə də oradakı danışığı müəllimin dilindən vermək qeyri-təbii olardı.
- Siz əsərinizin tam təbii alındığına əminsiz?
- Əmin olmasaydım əsəri çap etdirməzdim.
- Amma əsərdə Sovet dövrünün əsgərliyi ilə indiki dövrün əsgərliyini çox qarışdırmısız.
- Nə mənada?
- Bir epizodu misal çəkmək olar. Azərbaycan psixologiyasına görə, general öz qızını əsgərlə birlikdə gördükdə həmin əsgəri öldürməlidir. Əsərdə bunun şahidi olmuruq.
- İstənilən halda, bədii əsər şərtidi. Ona reallıq kimi baxmaq olmaz. Bunu həyatdakı kimi götürüb xarakterizə etmək çətindi. Bədii əsərdə şərtiliyi qəbul etmək lazımdı. Azərbaycan psixologiyası ümumi anlayışdı. Siz bütün generalları tanımırsız, axı. Bəlkə elə general var? Mən əsəri yazmazdan əvvəl buna oxşar bir hadisə eşitmişdim, sonra qərara gəldim ki, əsgərlik haqqında bir əsər yazım. Bizdə gənclər bir yerə yığışanda onların arasında dominantlıq təşkil edən söhbət əsgərlik mövzusu olur. Hər kəsin o mövzuda danışmağa sözü olur. Bizdə kifayət qədər də əsgərlik əfsanələri var. Mən də toplayıb, onların əsasında əsər yazdım. Generala uyğun bir çox əhvalat eşitmişik. Məsələn general gəlir əsgəri tutur, hansısa təlimata riayət etmədiyinə görə 10 sutka cəza verir, yaxud da əksinə, 10 sutka mükafat verir. Bu cür şişirdilmiş əsgərlik əfsanələri var. Mən o əfsanələri də toplayaraq bu əsərlə əsgərlik mövzusuna yekun vudrum.
- Hazırda kitab oxuyanların azlığından, kitab satışının zəifliyindən gileylənənlər çoxdur. Sizin, Əli Əkbər, Seymur Baycan və başqalarının əsərlərində bayaq qeyd edildiyi kimi açıq-saçıqlığa daha çox yer verilir. Bu açıq-saçıqlığın kitab satışına, eləcə də oxunmasına təsiri var?
- Selencerin “Çovdarlıqda uçurumdan qoruyan” əsəri 50-ci ilərdə çap olunub. Orada kifayət qədər vulqar ifadələr var, amma o əsər Azərbaycan dilinə tərcümə olunanda o sözlər çıxarılmışdı. Dünya ədəbiyatında ədəbi əsərə o cür qiymət verilmir ki, bu, vulqarizmdir, açıq-saçıqlıqdır. Materialın nədən ibarət olduğu vacib deyil. Əsas odur ki, hansı məhsul ortalığa qoyulub. Məsələn, “Madam Bovari” əsəri yazılanda bunu qeyri-əxlaqi bir əsər kimi qiymətləndirmişdilər. Əsərə qiymət veriləndə deyirdilər ki, fransız qadını o qədsər əxlaqsız ola bilməz ki, o, öz ərinə xəyanət etsin. Buna görə də məhkəməyə verilmişdi, əsərin çapı dayandırılmışdı. Bütün dövrlərdə cəmiyyətin bu cür münasibəti olub. Onda belə çıxır ki, beş ildən sonra müasir dünya ədəbiyyatını oxumayaq. Çünki, orada vulqar ifadələr kifayət qədər çoxdur.
- Bir şeyi də unutmaq olmaz ki, ədəbiyat ədəb sözündən yaranıb və vulqar ifadələrin yer aldığı o yazıları bizim ana-bacılarımız olan insanlar da oxuyur.
- Onda üzr istəyirəm ifadəmə görə, biz fikirləşirik ki, ana bacılar seks nə olduğunu, cinsi həyat nə olduğunu bilmir?
- Bəzi şeylərin gizli qalması daha yaxşı deyil?
- Bu açıq deyil ki, bunu oxuyan oxucu kitabla baş-başa qalır, təklikdə oxuyur.
- Azərbaycan reallığını nəzərə almırsız?
- Mən bir misal da çəkim, Pazolininin “Sadomun yüz günü” filmi var. Bu film +18-dən əlavə, əsəbləri gərən bir filmdir. Orada cinsi şiddət kimi səhnələr var. Amma sırf buna görə belə şah əsər yaranmasın? Sabah Azərbaycan rejissoru da desin ki, mən mentalitetə uyğun hərəkət edirəm. Ədəbiyyata bu cür baxış mənə görə, qeyri-normaldır. Rəssamlıqda nudizm var, çılpaq insan rəsmləri çəkilən bir cərəyandır. Onda biz o rəsm əsərlərinə baxmayaq? Onu əsər kimi qiymətləndirməyək? Ədəbiyyatı niyə bölürük? Düzdür, cərəyan kimi də var erotizm, amma bu, kino sənayesində daha çox yayılıb.
- Onda siz özünüzü hansı cərəyana aid edirsiz?
- Mən özümü heç bir cərəyana aid etmirəm. Söz sadəcə sənin üçün bir materialdır. Əsəri bir bina kimi götürsək hansı mərtəbədə hansı materialdan istifadə edəcəyini özün seçirsən. Evin özülündə kərpic istifadə etmək ağlasığımaz olduğu kimi bədii əsərdə də bu şeylərə diqqət etmək lazımdır.
- Kitabınız Milli Kitab Mükafatında yer tutub.
- Bəli, ilk beşliyə daxil olmuşdu.
- Müsabiqədəki başqa əsərləri oxumusuz?
- Pərvizi, Məqsəd Nurun “Şəhər meri” əsərini oxumuşdum.
- Müasir Azərbaycan ədəbiyyatında ən çox oxuduğunuz yazarlar kimlərdir?
- Gənc yazralardan Qanturalının imzasını bəyənirəm. Qismətin şerilərini bəyənirəm. Kənan Hacı, Seymur Baycan, Əli Əkbər, Aqşin Yenisey də bəyəndiyim imzalardandır. Şərif Ağayar da sadaladığım imzalar kimi hörmtə etdiyim imzalardandır. Onun sonuncu “Haramı” romanı çox mükəmməl bir əsərdir. Son dövrlərdə orataya qoyulmuş ən yaxşı əsərlərdən biridir.
- Ədəbiyyatımızın Avropa ədəbiyyatından geri qaldığını düşünmürsüz?
- Mən bunu son 10 ildəki Azərbaycan ədəbi prosesi üçün nəzərdə tuturam. Mən bunu dünya ədəbi prosesi üçün nəzərdə tutmuram. İkinci tərəfdən də əgər siz bizi açıq-saçıqlıqda ittiham edirsizsə, müasir ədəbi proses artıq bu mərhələni keçib.
- Amma Azərbaycan ədəbiyyatı nümunələri ilə dünya ədəbiyyatını müqayisə etsək bizim əsərlərin nə qədər zəif olması ortadadır. Söhbət açıq-saçıqlıqdan, vulqar ifadələrdən getmir. Sadəcə olaraq əsərin insanın üzərində buraxdığı təsirdən gedir.
- Bizim istehsal etdiyimiz qənd də Rusiyadakı qədər keyfiyyətli deyil. Bu gerilik özünü təkcə ədəbiyyatda göstərmir. Bütün sahələrdə belədir və bunlar bir-biri ilə bağlıdır. Müqayisə aparsaq, bizim ədəbi proses dünya ədəbiyyatı ilə daha çox ayaqlaşmağa çalışır, nəinki başqa sahələr. Həmçinin ədəbiyyat fərdidir, bu, kino kimi, teatr kimi kütləvi deyil. Yəni, bir qrupun əməyi nəticəsində yaranmır.
- Elə əsərlər də var ki, ömrüboyu unuda bilmirsən. Məsələn, Dostoyevskinin, Tolstoyun, Hüqonun, Azərbaycan ədəbiyyatında İsa Hüseynovun, Əkrəm Əylislinin, Anarın yazdıqları elə iz burazır ki, heç vaxt da yaddan çıxmır. Bu gün bu tipli yazılar niyə azdır?
- Mən sizinlə razı deyiləm. Birdən-birə heç yerdə Dostoyevski yaranmır. Buna illər lazımdı. Birincisi buna zaman qiymət verəcək. Ədəbiyyat istənilən halda subyektivdir. Bədii əsəri biri yüksək qiymətləndirə bilər, başqa birisi isə ümumiyyətlə bəyənməyə bilər.
- 60-cı illər gəncliyi ilə bu günün gəncliyini müqayisə etsək, o illərdə ədəbiyyata gələn Əkrəm Əylisli, Elçin Əfəndiyev və başqaları məncə böyük ədəbiyyat yarada bildi. Bu günkü gənc nəsil hansı ədəbiyyatı yaradıb?
- Bu gün də belə əsərlər yaranıb. Seymur Baycanın “Quqark”ını misal çəkə bilərəm. Çox gözəl əsərdir. Bioqrafik romandır. Birinci şəxsin dilindən yazılmış romandır. Məsələn, Limonovun 90-cı illərdə yazdığı “Əcnəbi iğtişaş dövründə” romanı ilə müqayisə etdim. “Quqark” romanı mənə ondan qat-qat gözəl təsir bağışladı. Birincisi ona görə ki, orada bizim milli kodlarımız var, yəni mənə yaxındır. İkincisi də ki, zəhmətlə yazılmış bir əsərdir. Müharibə əleyhinə yazılmış, tam obyektiv əsərdir.
- Mili ədəbiyyatımızdakı problemlərdən biri də elə budur. Məsələn, Quqark nə deməkdir?
- Əsəri oxumadan necə bilmək olar?
- Bəs sizin fikrinizcə müasir ədəbiyyatımızın əsas problemi nədir?
- Sadəcə yaxşı yazmaq problemi var. Buna da zaman lazımdır ki, yazıçı otursun rahat yaza bilsin. O, maddi qayğılardan, məişət qayğılardan azad olmalıdır. Yazıçının maddi səviyyəsi yaxşı olmalıdır ki, o yazmağa vaxt ayıra bilsin. Yazıçı hər gün işləməlidir. Ona ilham pərisi, vəhy gəlmir.
- Yunan mifologiyasını əsərinizə gətirmisiz. Bu gün cəmiyyətimizdəki problemləri ədəbiyyata gətirmək daha yaxşı olmazdımı?
- Seymur Baycanın “Quqark” romanında müharibə problemi, Qarabağ məsələsi qaldırılıb. Bundan başqa “Haramı”da məişət məsələsi qaldırılıb.
- Ədəbiyyatda sevmədiyiniz yazarlar hansılardır?
- Sevməmək yox, sadəcə qeyri-səmimi mətn görəndə istər-istəməz məndə reaksiya yaranır. Bu, hamıda belədir.
- Əsərlə bağlı müsahibənizdə demişdiz ki, əsərin sonunda qəhrəmanın ölməyini planlaşdırmırdınız, mətnə məğlub oldunuz. Əsəri yazmağa başlayanda sonluğu necə planlaşdırmışdız?
- Əsəri başlayanda qəhrəmanı öldürmək düşüncəsində deyildim. Yazdım, sonra hiss etdim ki, bu yalnız ölməlidir. Həm onda əsər daha qüvvətli çıxırdı, həm də onun taleyi ona gətirib çıxarmalı idi.
- Əsərin adı nəyi ifadə edir?
- Küləyi, havanı dişləmək qeyri-mümkün, bekar, bihudə bir işdir. Yəni, bihudəliyi ifadə edir. Bu, ona verilən cəza ilə səsləşir. Həyatda tək arzusu daş daşımağa çevrilir. Hər bir insan yaradıcıdır. Hər bir insan istənilən sahədə yaradıcı ola bilər.Məsələn, bir qadın evdə nə isə toxuyursa, bu da artıq yaradıcıdır. O, içindəki enerjini buna sərf edir və elə insanlar ruhən daha sakit olur, çünki enerjisini sərf etməyə yer tapa bilir. Amma, “Küləyi dişləyən”in qəhəmanı Asif ona tapşırılan işi yaradıcılıq olmadan etməlidir. Orada belə bir epizod var ki, o, daşlardan piramida qurmaq istəyir, ona belə icazə vermirlər ki, sən öz istəyinlə heç nə edə bilməzsən.
- İnsanın içindəki enerjini sərf etməkdən danışdız. Necə düşünürsüz, bugünkü yazarlar köşə yazıları yazmaqla öz enerjilərini sərf etmirlər?
- Əksər yazıçılar ədəbiyyata jurnalistikadan gəliblər. Reportaj da hazırlayıblar, köşə də yazıblar. Məsələn, Hemenquey gənc yaşlarında muxibr işləyirdi. Krimanl reportyor idi. O, yazılarında qoxuya qədər, insanların üzündəki ifadəyə qədər hər şeyi tuta bilirdi. Onda o, daha lakonik yazırdı. Folkner də həmçinin. Folknerlə Hemenqueyin fərqi ondadır ki, Hemenqueyin cümlələri qısadır, sadə cümlələrlə yazır. Yəni, sizinlə razı deyiləm ki, enerjisini sərf edir. Düzdür, maddi durumla bağlı olaarq belədir. Amma jurnalistika ona daha çox kömək edir.
- İnanclarınız necədir?
- İnanan adam deyiləm. Ateist də demək olmaz, amma dindar adam deyiləm.
- Yəni, islam dininə inanmırsız.
- Bütün dinlərə münasibətim normaldır. Elmi tərəfdən onları qəbul edirəm. Amma heç bir dinin üzvü deyiləm, heç bir dini ayin yerinə yetirmirəm.
- Sizi yaradan qüvvənin olduğuna da inanmırsız?
- Bu çox mübahisəli məsələdir. Bu barədə günlərlə danışmaq olar.
- Ailəlisiz?
- Bəli.
- Sonuncu oxuduğunuz kitab hansıdır?
- Sonuncu olaraq Folkneri oxudum, ümumilikdə dünya ədəbiyyatına üstünlük verirəm.
- Azərbaycan ədəbiyyatından ən çox hansı yazıçıları oxumusuz?
- İsa Hüseynovu, Əkrəm Əylislini oxumuşam. Sözsüz ki, Mirzə Cəlili də oxumuşam.
- Kitablarınızın satışından necə, razısız?
- Sonuncu kitabı bilmirəm, amma ümumilikdə göz qabağındadır. Burada maddi durum məsələsi də var, yəni insnaların pulu azdır. Bir də ki, Azərbaycan insanının kitaba münasibəti soyuqdur.

Fatimə Kərimli
Elmar Hüseynov