Bu gün XVI əsr Azərbaycan aşıqlarından birinin-Aşıq Abbas Tufarqanlının doğum günüdür

Şeirlərində "Qul", "Şikəstə", "Bikəs" təxəllüslərini işlədən Abbas Tufarqanlı XVİ əsrin sonları - XVII əsrin əvvəllərində Güney Azərbaycanda yaşayıb yaratmış görkəmli şair-aşıqlardandır. Onun adıyla bağlı "Abbas-Gülgəz" dastanı da folklorumuzun qiymətli örnəklərindəndir. Xalqı təmsil edən ozan sənətinin səfəvizmlə qarşı-qarşıya gəldiyini bir neçə örnəklərdə müşahidə etmək mümkündür. Lakin ən açıq örnək Aşıq Abbas Tufarqanlının Şah Abbas Səfəviyə qarşı qətiyətli mübarizəsidir. Xalqın Səfəvi kimliyinə qarşı nifrəti Aşıq Abbas Tufarqanlının timsalında ortaya çıxar. Bu tarixi gerçək hadisəni dastanlaşdıran ozan sənəti bir daha göstərmişdir ki, millətin yazqısı ilə irtibatda olan olaylara münasibətsiz qalmayıb.

Hadisə bu şəkildə baş verib: Şah Abbas, İsfahana daşınırkən köçü seyr edən Tufarqanlı Abbasın arvadı Gülgəz xanıma gözu sataşar, dünya gözəli olan Gülgəz xanımdan xoşlanar və onu zorla İsfahana aparıb özünə arvad etmək istər. Gülgəzi şahın əmri ilə aparırlar. Aşıq Abbas Tufarqanlının mübarizəsi bundan sonra başlar. Bu ədalətsizliyə qarşı və öz halal arvadını əldə etmək üçün heç nədən çəkinmədən İsfahana yola düşər. İsfahanda Tufarqanlı Aşıq Abbası tutuqlayıb bir quyuda zindana salırlar. Bu hadisədən xəbərdar olan Gülgəz bir neçə kənizlə bir yerdə gəlib quyunun başından, dərinlərdə olan Aşıq Abbas Tufarqanlını görmək istər, lakin quyu çox dərindir və heç bir şey görünmür. Gülgəz kiçik bir daş atar quyuya ki, gəldiyini bildirmiş olsun. Bunu hiss edən Tufarqanlı Abbas bu ünlü qoşmasını o qaranlıq quyuda söylər:

Yaşa, sevdicəyim, yaşa

Yazılanlar gələr başa

Bir yandan özün bas daşa

Bir yandan el car eyləsin.

Quyuda həbs olunmasına baxmayaraq hədəfindən də vaz keçməyəcini ordaca vurğular, ilqarından dönəni Tanrıya həvalə edər:

Abbas ağlar zarı-zarı

Getməz könlünün qübarı

İlqarından dönən yarı

Tanrı tez bazar eyləsin.

Burada anası da Mazəndəranlı fars olan Şah Abbas, türk düşməni olan bir yabancı, Gülgəz, fars mahalına daşınan Azərbaycanın cəvahiri, Tufarqanlı Aşıq Abbas isə Azərbaycan-türk kimliyinin və zənginliyinin qoruyucusu kimi ortaya çıxmaqdadır. Tufarqanlı Abbas özəl və milli həyatındaki bütün bu fəlakətlərə rəğmən, tarixi bir insan tipi kimi böyük səbr və təmkinlə öz mübarizəsini yalnız maddi planda deyil, əxlaq və mənəviyat planında da sürdürməkdədir. Şübhəsiz ki, başkəndin Təbrizdən İsfahana daşınması Osmanlının Təbrizə girməsi üzündən deyildi. Bu hadisə Çaldıran savaşından sonra baş vermişdi. Şah Abbas zamanında fars dili və fars gizlin planı yönətimi ələ keçirmiş, qızılbaşlıq da ləğv edilmişdir. Ozanlıq, sənət olaraq daima türk kimliyini təmsil etmişdir. Tufarqanlı Abbasın İsfahanda həbs edilməsi türk dilinə, kimliyinə tətbiq edilən zorakılıq kimi görünməkdədir.