Danışıqlar prosesi niyə pozulub?
“WikiLeaks” saytı Türkiyə-Ermənistan münasibətlərinin normallaşması prosesinin ABŞ-ın ssenarisi əsasında həyata keçirildiyini, rəsmi Vaşinqtonun bu prosesə tam dəstək verdiyini təsdiqləyən materiallar dərc edib.
APA-nın məlumatına görə, ABŞ-ın 2008-ci ildə Ermənistana təyin etdiyi səfir Mari Yovanoviçin Vaşinqtona göndərdiyi depeşadan məlum olur ki, onun Ermənistanda əsas vəzifəsi “futbol diplomatiyası” çərçivəsində Türkiyə-Ermənistan münasibətlərinin normallaşması, “Yol xəritəsi” (aprel, 2009) və nəhayət Türkiyə-Ermənistan protokollarının imzalanması prosesi üçün maksimum münbit siyasi şərait formalaşdırmaq olub.
Sənədlərə əsasən, bu istiqamətdə səfir Mari Yovanoviçin qarşısında iki mühüm vəzifə dayanıb - Serj Sarkisyan administrasiyasına hərtərəfli dəstək vermək və hakimiyyəti o zaman Erməni Milli Konqresində təmsil olunan parlamentdənkənar müxalifətdən qorumaq. ABŞ səfirinin göndərdiyi depeşalardan görünür ki, Mari Yovanoviç ABŞ-ın təşəbbüsü ilə başlayan, Avropa Birliyi və Rusiyanın dəstək verdiyi Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin normallaşması prosesinə Erməni Milli Konqresinin və onun lideri Levon Ter-Petrosyanın dəstəyini təmin etməyə çalışıb. ABŞ-ın ikinci məqsədi isə Serj Sərkisyan müqavimət göstərəcəyi təqdirdə Ermənistan-Türkiyə münasibətləri və Dağlıq Qarabağ münaqişəsi məsələsində ona qarşı Erməni Milli Konqresinin simasında güclü və birləşmiş müxalifət formalaşdırmaq olub. Lakin Erməni Milli Konqresi və onun lideri ümumilikdə Ermənistan-Türkiyə münasibətlərini dəstəkləsələr də, bir sıra səbəblərə görə, ABŞ siyasətinin farvateri ilə hərəkət etmək istəməyiblər. Bu səbəblər Levon Ter-Petrosyanın Ermənistan və Türkiyə tarixçilərindən ibarət müştərək komissiyasının yaradılmasına qarşı çıxması olub: “Erməni müxalifəti hesab edir ki, bu komissiyanın yaradılması “erməni soyqırımı” faktını şübhə altına ala bilər. Digər bir tərəfdən belə bir komissiyanın fəaliyyət göstərməsi Türkiyə ilə Ermənistan arasında problemlərin nizamlanmasına gətirib çıxarmayacaq, əksinə, tərəflər bu faktdan daxili və xarici siyasətdə PR vasitəsi kimi istifadə edəcəklər ki, bu da qəbul olunmazdır. İkinci bir amil odur ki, rəsmi Vaşinqton və tərəfdaşları dəfələrlə Türkiyə-Ermənistan münasibətlərinin normallaşması və Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanmasının bir-biri ilə əlaqəsi olmayan proses adlandırsalar da, Ankara şübhəsiz ki, protokolları ratifikasiya etmək üçün Ermənistandan Dağlıq Qarabağ məsələsində güzəşt tələb edəcək. Bundan başqa, Ankara imzalanan protokolları ATƏT-in Minsk Qrupunun daimi üzvü statusunu istifadə edərək vasitəçi ölkələr sırasına daxil olmaq üçün ciddi səylər göstərəcək ki, bu da Ermənistan üçün yolverilməzdir”.
Açıqlanan sənədlər göstərir ki, ABŞ-ın İrəvanda yürütdüyü siyasət sadə sxem üzrə qurulub - Serj Sarkisyan administrasiyasına dəstək vermək, eyni zamanda müxalifəti öz məqsədi üçün istifadə etmək. Lakin bu sxem effekt vermir, çünki müxalifət Vaşinqtonun dəstəyi naminə ABŞ-ın diktəsi ilə hərəkət etmək istəmir. Həmçinin amerikalı diplomatlar bu mühüm vəzifəni yerinə yetirmək üçün eks-prezident Robert Köçəryanla, parlamentin sədri Ovik Abramyanla və klan-oliqarx piramidalara geniş diqqət ayırıblar. Depeşa müəllifləri yazır ki, prezident Serj Sarkisyan üçün ən böyük təhlükəni onu prezident kürsüsünə əyləşdirən qüvvələr, məsələn parlament spikeri Ovik Abramyan doğurur.
Sənədlərdə Sürix protokolunun imzalanması ilə yekunlaşan prosesin Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanmasına maneçilik törətdiyi qeyd edilir: “Ermənistanın sabiq xarici işlər naziri Vardan Oskanyan da bildirib ki, Serj Sarkisyan erməni hərbi birləşmələrinin keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin inzibati sərhədləri boyunca yaradılacaq “təhlükəsizlik zonası”ndakı beş rayondan çıxarmağa hazır idi, lakin Türkiyə-Ermənistan protokolları ilə bağlı məsələ buna mane olub”.
Məktublardan görünür ki, Türkiyə ilə Ermənistan arasında sərhədlərin açılması və diplomatik əlaqələrin qurulmasının əsas müəllifi və ilhamvericisi məhz Obama administrasiyası olub. Sənədlər təsdiq edir ki, bu məsələ başlamamışdan və Sürix protokolları imzalanmamışdan öncə Ermənistan hakimiyyəti 5 rayonun qaytarılmasına və digər məsələlərlə bağlı danışıqların davam etdirilməsinə razı olub. Lakin ABŞ-ın ciddi təzyiqlərindən sonra Ankara ilə Yerevan arasında “futbol diplomatiyasına” start verilib, nəticədə Ermənistan əvvəlki mövqeyindən çəkilərək bütün danışıqlar prosesini pozub. Faktlar təsdiq edir ki, Türkiyə ilə Ermənistan sərhədlərinin açılmasının Ermənistanın daha da sərtləşəcəyinə və danışıqlar prosesində əldə olunmuş irəliləyişin iflasa uğrayacağına dair həmin vaxt Azərbaycan prezidentinin dedikləri tam reallığı əks etdirib. İctimaiyyət bilməlidir ki, məhz ABŞ Administrasiyasının pozucu mövqeyi nəticəsində konstruktiv məcraya yönəldilmiş və Azərbaycanın milli maraqlarının təmin olunmasını nəzərdə tutan danışıqlar prosesi pozulub.